Sống Đẹp

Tôi đã đọc nhiều cuốn viết về Nghệ thuật Sống nhưng không cuốn nào có một tầm quan trọng và làm cho tôi suy nghĩ nhiều bằng cuốn này.

Sống Đẹp

Tôi đã đọc nhiều cuốn viết về Nghệ thuật Sống nhưng không cuốn nào có một tầm quan trọng và làm cho tôi suy nghĩ nhiều bằng cuốn này.

Những cuốn khác do người Âu hay người Mĩ viết đều chú trọng đến sự thành công, đưa ra những qui tắc thực tế về cách luyện trí, luyện tinh thần, xử thế và làm việc, cho nên tuy hữu ích thật nhưng không đế lại được nhiều dư âm trong tâm hồn ta. Chúng ta có cảm tướng rằng tác giá là những kĩ thuật gia - ngay cá André Maurois trong cuốn "Un Art de Vivre" cũng vậy - và kĩ thuật của họ rất hợp lí, rất có hiệu quả, ta tin họ như ta tin một kiến trúc sư trong việc xây nhà, tin một kĩ sư trong việc luyện thép, và ta tự hứa sẽ rán theo họ, thế thôi. Họ không gợi cho ta một thắc mắc, một suy tư nào cá, mà giá trị cùa một tác phấm là ớ chỗ phái gợi cho ta được những thắc mắc và suy tư.

Cuốn này khác hẳn. Tác giá, Lâm Ngữ Đường, vượt lên trên tất cả những kĩ thuật đó mà cơ hồ ông cho chỉ là những chi tiết ; ông muốn nhìn bao quát cả vấn đề SỒNG, đặt một cơ sở cho vấn đề đó, mà hễ cơ sở đã vững rồi thì chi tiết chẳng cần vạch rõ cũng thấy. Vì chỉ có Sống mới là quan trọng, mà nhiều người ngày nay quên hẳn điều đó đi, quên rằng dù mình làm việc hay tiêu khiển, dù mình trau giồi tâm trí, dựng nên những học thuyết triết lí, xã hội, kinh tế hay chính trị... cũng chỉ để phục vụ sự Sống, để duy trì đời Sống, cải thiện nó, làm cho nó phong phú lên, dễ chịu hơn, cao đẹp hơn ; tóm lại là chúng ta tìm cái Chân, cái Thiện, cái Mĩ không phái vì cái Chân, cái Thiện, cái Mĩ mà vì sự SỒNG. Do đó mà nhan đề cuốn này trong nguyên văn là The Importance of Living : Sự quan trọng của sinh hoạt.

Mỗi loại sinh vật có một cách sinh hoạt : thảo mộc có cách sinh hoạt của thảo mộc, cầm thú có cách sinh hoạt của cầm thú, loài người cũng vậy. Cách sinh hoạt phải hợp với bản chất của mỗi loại. Mà bản chất của con người không phái là cầm thú, cũng không phải là thánh thần. Đành rằng trong lịch trình tiến hóa thời nào loài người cũng muốn vươn lên cao hơn, muốn chế ngự được lòng mình, chế ngự được thiên nhiên, muốn mọc cánh để bay lên mà kết bạn với thiên thần, như Tôn Ngộ Không trong truyện Tây Du kí ; nhưng còn một thế xác sớm muộn gì cũng bị húy diệt, còn những nhu cầu vật chất như ăn uống, tình dục... thì con người không thế nào là Thánh được và nhất định phái có ít nhiều khuyết điếm, nhu nhược, mâu thuẫn... Nhận chân được điều đó - người không phái là cầm thú cũng không phái là thần thánh - thì mới có thể tìm một lối sống, dựng nên những học thuyết thích hợp với con người được ; như vậy mới là hợp tình hợp lí, nghĩa là hợp với tâm tình con người và hợp với luật lệ thiên nhiên, chứ không phải hợp với những phép diễn dịch, qui nạp... của các luận lí gia. Vì "lòng người vẫn có những lí lẽ mà lí trí không sao hiểu nổi". Bốn chữ hợp tình, hợp lí" tóm tắt được tất cả triết lí của họ Lâm. Bất kỳ cái gì, dù cao đẹp tới mấy, dù đúng phép luận lí tới mấy mà không hợp tình hợp lí thì cũng là xấu.

Làm việc vốn là một hành động tôn nghiêm, nhưng nếu cặm cụi làm việc mà quên ăn quên ngủ, hóa quạu quọ, khắc nghiệt với người khác thì là quên mình, quên người, là không hợp tình, hợp lí, là xấu.

Đề cao một lí tướng để kiến thiết quốc gia, mưu hạnh phúc cho đồng bào là một hành động rất cao đẹp, nhưng nếu vì mục đích đó mà gây ra những cuộc tàn sát như Hitler đối với dân tộc Do Thái thì lại là không hợp tình hợp lí, là xấu.