Phân Tâm Học Và Tính Cách Dân Tộc

LỜI GIỚI THIỆU

Toàn cầu hóa hiện nay đang đặt ra nhiều vấn đề phải suy nghĩ. Liệu chiếc xe Lexus có nghiền nát cành ôliu để tạo ra một thế giới phẳng? Nhưng phẳng về văn hóa? Có lẽ, với một cá nhân hoặc một cộng đồng sẽ có những lớp xốp văn hóa nào đó bị làm phẳng hoặc bị hòa tan, nhưng cái căn cước, cái cốt lõi của nó, sẽ còn lại. Đó là cái phần riêng, độc đáo mà mỗi cộng đồng người đóng góp vào sự hòa nhập tộc loại. Đó cũng là cách nhân loại bảo tồn sự đa dạng văn hóa của mình. Một tồn tại của người và rất người.

Tuy nhiên, để làm được điều đó, chí ít con người cũng phải được thức nhận. Bởi thế, trong mấy chục năm gần đây, vấn đề tính cách (bản sắc, cá tính, căn tính) dân tộc (tộc người được ưu tiên đặt lên bàn nghị sự. Nhưng bản tính dân tộc là một khái niệm mơ hồ, khó nắm bắt, vừa tương đối vừa phổ quát. Bởi thế, nó là một khái niệm mở, bỏ ngỏ cho mọi phương pháp: tâm lý học, dân tộc học, tập tính học, nhân cách học, văn hóa học... Nhưng, tính cách dân tộc, có lẽ, giống như một tảng băng trôi, phần nổi lên mà chúng ta có thể nhìn thấy được bằng hữu thức chỉ chiếm một phần mười, còn chín phần kia chìm trong vô thức. Vì thế, tiếp cận tính cách dân tộc từ phân tâm học là một phương pháp khả quan và khả thi.

Trong chuyên khảo này, trước hết, chúng tôi muốn giới thiệu phương pháp của Georges Devereux. Ông là một nhà phân tâm học và tâm bệnh học nổi tiếng. Ông nghiên cứu tính cách tộc người thông qua những căn bệnh đặc trưng ở tộc người đó. Tâm bệnh học tộc người của ông hội tụ được cả hai chiều kích tâm lý và văn hóa, bởi với ông tâm lý là văn hóa được phóng chiếu vào bên trong, còn văn hóa là tâm lý được phóng chiếu ra bên ngoài. Sau đó, là tác phẩm của E. Fromm, người đã đi tìm thêm những cơ sở của phân tâm học ở các nguyên nhân kinh tế - xã hội. Erich Fromm tìm hiểu tính cách dân tộc Đức qua hiện tượng chủ nghĩa Quốc xã. Những lý giải của ông về những lý do tâm lý (mà đằng sau nó là kinh tế - xã hội) dẫn đến chủ nghĩa phát xít và sự lên ngôi của lãnh tụ của nó là Hitler. Trong tác phẩm Đi tìm tính cách dân tộc Nga, chúng tôi lại giới thiệu một hướng tiếp cận khác, dù vẫn là phân tâm học, là qua những sử thi và cổ tích, bởi đó là giấc mơ của một cộng đồng dân tộc...

Tóm lại, chúng tôi giới thiệu với bạn đọc nhiều công trình nghiên cứu về bản tính dân tộc từ mô hình lý thuyết đến các nghiên cứu ứng dụng cụ thể nhiều tính cách dân tộc khác nhau như Nga, Đức, Nhật, Việt và các tộc người thổ dân ở châu Mỹ, căn cứ tộc người thiểu số ở Tây Nguyên, thậm chí cả một tác phẩm văn chương viết về bệnh Amok ở Malaysia của Stefan Zweig. Mỗi phương pháp, theo chúng tôi, đều có những ưu điểm và nhược điểm khác nhau, mỗi dân tộc lại có tính cách khác nhau, khoa học và nghệ thuật có khả năng bổ khuyết cho nhau, không có cái gì là hoà toàn đúng hoặc hoàn toàn sai. Bởi thế, chúng tôi giới thiệu tất cả các con đường đi tìm tính cách dân tộc vào một chuyên đề, để chúng giao cắt nhau, giao hội nhau, biết đâu từ chỗ giao cắt ấy, giao hội ấy sẽ tìm ra được một cái nhìn đúng đắn và sáng tỏ cho cái mù mờ của bản tính dân tộc.